आदिशङ्कराचार्यः
शङ्कराचार्यः (मलयाळम्: ശങ്കരാചാര്യൻ,शङ्कराचार्यन्) (क्रिस्ताब्दम् ७८८ - क्रिस्ताब्दम् ८२०), यस्यान्येऽभिधाने शङ्करभगवत्पादाचार्यस्तथा चादिशङ्कराचार्य इति । आदिशङ्कराचार्यः कश्चन भारतीयो दार्शनिक आसीत् । येनाद्वैतवेदान्तस्य सिद्धान्तो दृढतया प्रोद्बलितः । अद्वैतवेदान्तो वेदान्तस्योपसम्प्रदायो वर्तते । उत्तरमीमांसेत्यप्तयेस्यापरं नाम । अद्वैतवेदान्तानुसारं जीवब्रह्मणोरभेदो ब्रह्मणो निर्गुणत्वञ्चोच्यते । शङ्करः समग्रभारतवर्षस्य यात्रां कृत्वा स्वकीयं दर्शनं प्रवचनेभ्यः शास्त्रार्थेभ्यश्च प्रसारितवान् । स दशनामीति अद्वैतसम्प्रदायस्य सङ्घटनकर्ता मन्यते । तथा च षण्मत इति पूजनपरम्परायाः संस्थापको मन्यते ।
| शङ्कराचार्यः । | |
|---|---|
 सशिष्यश्रीशङ्कराचार्यः । | |
| जन्मतिथिः | क्रि.श. ७८८ । |
| जन्मस्थानम् | कालटि, केरळराज्यम्, भारतम् |
| पूर्वाश्रमनाम | शङ्करः |
| मृत्युतिथिः | क्रि.श. ८२० । |
| मृत्युस्थानम् | केदारे अभ्यगात्,हिमाचलप्रदेशः भारतम् |
| गुरुः/गुरवः | गोविन्दभगवत्पादः |
| तत्त्वचिन्तनम् | अद्वैतम् । |
| सम्मानाः | भगवत्पादः, अद्वैतसिद्धान्तप्रतिष्ठापनाचार्यः । |
| साहित्यिककृतयः | ब्रह्मसूत्रभाष्यम्, उपनिषद्भाष्यम्, गीताभाष्यम्, स्तोत्रकाव्यानि । |
 |
|
परम्पराः
|
 प्रवेशद्वारम्:सनातनधर्मः |
संस्कृतेन रचितास्तस्य कृतयो याः सर्वा अप्यद्यापि प्राप्यमाना अद्वैतवेदान्तसिद्धान्तस्थापनविषयकाः सन्ति । स उपनिषद्ब्रह्मसूत्रसम्मतस्य सन्न्यासस्य महत्तामपि प्रतिपादितवान् । यस्मिन् काले मीमांसा सम्प्रदायेन दृढं कर्मकाण्डं स्थापितमासीत् सन्न्यासश्च निन्दित आसीत् । शङ्करो ब्रह्मविषय उपनिषदः प्रामाण्यं प्रोक्तवान् । तथा च ब्रह्मसूत्राणामुपनिषदां भगवद्गीतायाश्च भाष्यं लिखितवान् । कर्मवादस्स्य प्रवर्तकेन मण्डनमिश्रेण सह ज्ञानवादं मण्डयित्वा जितवान् ।
आचार्यशङ्करोऽनेकान् ग्रन्थानपि लिखितवान् तेषु विवेकचूडामणिरुपदेशसहस्री प्रपञ्चसारश्च प्रमुखाः सन्ति
तस्याद्वैतवेदान्तसिद्धान्तो माध्यमिकबौद्धसिद्धान्त इव प्रतीयते। यथाद्वैतवादः तथैव शून्यवादो वर्तते, न तस्मात् भिन्नः। अतः केचित् तं प्रच्छन्नबौद्धं कथयन्ति
चरितम्
सम्पादयतुकेरळेषु पूर्णानद्यास्तीरे विद्यमाने कालटि ग्रामे स जज्ञे । तस्य शैशवे एव पिता शिवगुरुः दिवं प्रपेदे । अतः माता आर्यादेवी रक्षाधुरं वहन्ती शिशुं पोषयामास । असाधारणया मेधाशक्त्या स बालः सर्वान् अत्यवर्तत । पञ्चमे वयसि उपनीतः साङ्गान् वेदान् अधीते स्म । संन्यासाश्रमं प्रवेष्टुम् उत्कटेच्छा समजनि। परन्तु, माता नान्वमोदत ॥
एकस्मिन् दिने मात्रा सह पूर्णानदीं प्राप्य स्नानार्थम् अवतीर्णः । एकः ग्राहः तस्य पादं जग्राह । निनाय च नदीमध्यम् । तदवलोक्य तारं क्रन्दन्तीं मातरं स ऊचे । "यदि सन्यासानुज्ञां मे दास्यसि तर्हि नूनं ग्राहो मोक्ष्यति" इति । पुत्रं जीवन्तमिच्छन्ती सा कथञ्चित् अनुमेने । झटिति ग्राहशिशुं तीरोपकण्ठमानीय अमुञ्चत् ।
अथ विलम्बं विनैव स प्रव्रजितुं निरणौषीत् । "यदा मां स्मरिष्यसि, तदा त्वामुपस्थास्यामि" इति प्रतिश्रुत्य मातरं समाश्वासयन् गृहान्निरगाच्च ॥
स देशाद्देशं परिक्रममाणः नर्मदारोधसि स्थितं गौडपादाशिष्यं गोविन्दगुरुं प्रपेदे । परावरज्ञात् तस्मात् सकलाः विद्याः संन्यासञ्च जग्राह । तदनु तस्य गुरोः आज्ञया उपनिषदां ब्रह्मसूत्राणां गीतायाश्च भाष्याणि निर्ममे । अन्यानपि बहून् ग्रन्थान् निबबन्ध । तदनु गुरुणा अनुज्ञातः गौडपादेन चानुमोदितः कैश्चित् कुतार्किकैः कदर्थितं श्रौतं मतं सुप्रतिष्ठां नेतुं प्रायतत । प्रतिदेशं भ्रममाणः विपक्षवादान् तिलशः खण्डयामास । वैदिकमद्वैतमतं सुदृढं समर्थयामास च । तत्र तत्रानेके शिष्याश्च तस्याभूवन् ॥
अनन्तरं स्वेन समर्थितं मतं प्रचारयन् शिष्यैः सह कञ्चन कालं श्रीकाशीमध्युवास । तस्य यशः दिक्षु विदिक्षु च विससार । अस्मिन् अवसरे गयायामासन्नमृत्योः कुमारिलभट्टस्य अनुज्ञानुगुणम् अयमाचार्यः माहिष्मतीमेत्य मीमांसकानामग्रगण्यस्य मण्डनमिश्रस्य सकाशे वादभिक्षामयाचत । याचनामङ्गीकृत्य मिश्रः वादाय सज्जः अभवत् । तेन सह सुदीर्घवादः प्रावर्तत । अन्ते आचार्यः मिश्रं जिगाय । पराजितो मिश्रः सबहुमानं सभक्तिकञ्च आचार्यस्य शिष्यतां वव्रे । स एव सुरेश्वराचार्य इति प्रख्यातः ॥
एवमद्वैतमतं प्रतिष्ठापयन् आचार्यः बदरिकाश्रमं गत्वा नारायणं समाराध्य तत्र कञ्चन मठं स्थापयामास । तथैव पश्चिमतः द्वारकायां, पूर्वतः पुर्यां दक्षिणतः शृङ्गगिरौ तुङ्गायास्तीरे च । तेषु चतुर्षु मठेषु यथाक्रमं स्वशिष्यांस्तोटकं हस्तामलकं पद्मपादं सुरेश्वरञ्चैव पीठाधिपतिरूपेण न्ययोजयत् । उपनिषदां सम्मतस्याद्वैतमतस्य रक्षणे पोषणे च तानादिदेश च ॥
अत्रान्तरे आतुरया मात्रा स्मृतः योगशक्त्या तस्याः पुरस्तादाविरासीत् । उचिताभिः परिचर्याभिस्तां प्रातोषयत् । प्रत्यासन्नायां तस्याः प्राणानामुत्क्रान्तौ नूतनाभिः नूतिभिः प्रसादितदैवतैस्तामनुगृहीतां सुगतिञ्च वितेने । पारत्रिकाणि कृत्यानि च यथाविधि वितेने ॥
अथ स्वकृत्यं सर्वं कृतं मन्यमानः स काश्मीरदेशं प्रययौ । तत्र महाजनानां मनोरथं मानयन् सर्वज्ञपीठमधिष्ठानं भूषयामास । तदनु हिमालयस्थां दत्तात्रेयगुहां जगाह । ततस्सत्ये शिवे शाश्वते पदे तिरोदधे च ॥
सम्बद्धितलेखाः
सम्पादयतुबाह्यसम्पर्कतन्तुः
सम्पादयतु- Succession of Shankaracharyas (a chronology) Archived २०१९-११-०१ at the Wayback Machine (from Gaudapada onwards)
- Complete works of Adi Shankara
- Information on Sri Adi Shankara
- A Note on the date of Samkara (Adi Sankaracharya) Archived २०२०-१०-२६ at the Wayback Machine by S. Srikanta Sastri
- Biography of Shankara in AdvaitaVedanta.org